AK Parti Elâzığ Milletvekili Sayın Mahmut Rıdvan Nazırlı’nın Fırat Gazetesi’ne vermiş olduğu röportajda Harput ile ilgili iyi niyetle söylemiş olduğu ifadeleri okuyunca bu konu hakkında hatırlatma babında yeniden bir yazı yazmanın faydalı olacağını düşündüm.
Sayın Nazırlı röportajda özetle şöyle diyordu:
“İnşallah milletvekilliğimiz döneminde; Harput’un UNESCO Dünya Kültür Mirası Kalıcı Listesi’ne girmesi için ciddi çalışmalar yapacağız. Harput’un UNESCO Dünya Kültür Mirası Kalıcı Listesi’ne girmesi demek; Elazığ’a ciddi bir turist akını olacak demek. Hedefimiz Harput’u UNESCO Dünya Kültür Mirası Kalıcı Listesi’ne sokmak.”
Sayın Nazırlı’nın, muhtemelen bu konu hakkında detaylı bilgisi vardır ama ben yine de bu vesileyle toplumu bilgilendirme adına önceden kaleme aldıklarımı yenileyeyim.
UNESCO’nun 1972 yılında kabul ettiği “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması”na Dair Sözleşmeye bağlı olarak oluşturulan Dünya Kültürel ve Doğal Mirası Listesinde;
2023 yılı itibariyle Dünya genelinde kayıtlı 1199 kültürel ve doğal varlık bulunmakta olup bunların 933 tanesi kültürel, 227 tanesi doğal, 39 tanesi ise karma (kültürel/doğal) varlıktır. Her yıl gerçekleşen Dünya Miras Komitesi toplantıları ile bu sayı artmaktadır.
Ülkemizin, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün sorumluluğu altında yürüttüğü çalışmalar neticesinde bugüne kadar UNESCO Dünya (Kalıcı) Miras Listesi’ne 21 adet varlığımızın alınması sağlanmıştır. Bu varlıklardan;
- İstanbul’un Tarihi Alanları [1985]
- Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası (Sivas) [1985]
- Hattuşa (Boğazköy) - Hitit Başkenti (Çorum) [1986]
- Nemrut Dağı (Adıyaman - Kahta) [1987]
- Xanthos-Letoon (Antalya - Muğla) [1988]
- Safranbolu Şehri (Karabük) [1994]
- Troya Arkeolojik Alanı (Çanakkale) [1998]
- Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi (Edirne) [2011]
- Çatalhöyük Neolitik Alanı (Konya) [2012]
- Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı (İzmir) [2014]
- Bursa ve Cumalıkızık: Osmanlı İmparatorluğunun Doğuşu (Bursa) [2014]
- Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzajı [2015]
- Efes (İzmir) [2015]
- Ani Arkeolojik Alanı (Kars) [2016]
- Afrodisias (Aydın) [2017]
- Göbeklitepe (Şanlıurfa) [2018]
- Arslantepe Höyüğü (Malatya) [2021]
- Gordion (Ankara) [2023]
- Anadolu’nun Orta Çağ Dönemi Ahşap Hipostil Camiileri [2023] kültürel olarak,
- Göreme Milli Parkı ve Kapadokya (Nevşehir) [1985]
- Pamukkale-Hierapolis (Denizli) [1988] hem kültürel hem doğal miras olarak listeye alınmıştır.
Görüldüğü gibi İstanbul’un tarihi alanlarının kalıcı listeye dahil edildiği 1985 tarihinden bugüne kadar geçen 39 yıllık zaman dilimi içinde ancak 21 adet kültürel varlığımız kalıcı listeye dahil edilmiştir.
Bir de UNESCO’nun, GEÇİCİ MİRAS LİSTESİ BULUNMAKTADIR…
İlgili kurul ;eğer bir yer, bir mekân, bir yapı tarihi ve kültürel miras özelliği taşıyorsa ve bu belgelendirilebiliniyorsa onu GEÇİCİ MİRAS Listesine dahil eder. O yer, o mekân ya da yapı orijinal kimliğine kavuşacak çalışmaları kusursuz yerine getirirse kurul yerinde gerekli incelemeleri yapar ve çalışmalar tamamlanmışsa KALICI listeye sokar. (genelde müracaatlar içerisinden her yıl 1 veya 2 kabul olur, olmadığı yıllar da olmuştur)
Türkiye’nin UNESCO Dünya Mirası GEÇİCİ Listesindeki Alanları ise müracaat tarihine göre şu şekildedir.
- Karain Mağarası (Antalya) 1994
- Urartu ve Osmanlı Eski Yerleşimi Ahlat Mezar Taşları (Bitlis) 2000
- Alahan Manastırı (Mersin) 2000
- Alanya (Antalya) 2000
- Harran ve Şanlıurfa (Şanlıurfa) 2000
- İshakpaşa Sarayı (Ağrı) 2000
- Konya Selçuklu Başkenti (Konya) 2000
- Mardin Kültürel Peyzajı (Mardin) 2000
- Selçuklu Kervansarayları Denizli-Doğubayazıt Güzergâhı 2000
- St. Nicholas Kilisesi (Antalya) 2000
- St. Paul Kilisesi, St. Paul Kuyusu ve Tarihî Çevresi (Mersin) 2000
- Sümela Manastırı (Trabzon) 2000
- Likya Uygarlığı Antik Kentleri (Antalya ve Muğla) 2009
- Perge Arkeolojik Alanı (Antalya) 2009
- Sagalassos Arkeolojik Alanı (Burdur) 2009
- Hatay, St. Pierre Kilisesi (Hatay) 2011
- Aizanoi Antik Kenti (Kütahya) 2012
- Beçin Ortaçağ Kenti (Muğla) 2012
- Birgi Tarihî Kenti (İzmir) 2012
- Hacı Bektaş Veli Külliyesi (Nevşehir) 2012
- Hekatomnos Anıt Mezarı ve Kutsal Alanı (Muğla) 2012
- Niğde'nin Tarihî Anıtları (Niğde) 2012
- Mamure Kalesi (Mersin) 2012
- Odunpazarı Tarihî Kent Merkezi (Eskişehir) 2012
- Yesemek Taş Ocağı ve Heykel Atölyesi (Gaziantep) 2012
- Zeugma Arkeolojik Alanı (Gaziantep) 2012
- Sardes Antik Kenti ve Bintepeler Lidya Tümülüsleri (Manisa) 2013
- Laodikeia Arkeolojik Alanı (Denizli) 2013
- Akdeniz’den Karadeniz’e Kadar Ceneviz Ticaret Yolu’nda Kale ve Sur Yerleşimleri 2013
- Anadolu Selçuklu Medreseleri (Konya, Kayseri, Sivas, Erzurum, Kırşehir) 2014
- Anavarza Antik Kenti (Adana) 2014
- Kaunos Antik Kenti (Muğla) 2014
- Korykos Antik Kenti (Mersin) 2014
- Kültepe - Kanesh Arkeolojik Alanı (Kayseri) 2014
- Çanakkale ve Gelibolu 1. Dünya Savaşı Alanları (Çanakkale) 2014
- Eflatun Pınar: Hitit Kaya Anıtı (Konya) 2014
- İznik (Bursa) 2014
- Ahi Evran Türbesi (Kırşehir) 2014
- Vespasianus - Titus Tüneli (Hatay) 2014
- Zeynel Abidin Camii ve Mor Yakup (St. Jacob) Kilisesi (Mardin) 2014
- Akdamar Kilisesi (Van) 2015
- Aspendos Antik Kenti Tiyatrosu ve Su Kemerleri (Antalya) 2015
- Eshab-ı Kehf Külliyesi (İslami-Osmanlı Sosyal Kompleksi) (Kahramanmaraş) 2015
- Mudurnu Tarihî Ahi Kenti: Ahiliğin Tanıkları (Bolu) 2015
- Dağlık Frigya (Eskişehir, Kütahya, Afyon) 2015
- Stratonikeia Antik Kenti (Muğla) 2015
- Uzunköprü (Edirne) 2015
- İsmail Fakirullah Türbesi ve Işık Kırılma Mekanizması (Siirt) 2015
- Yıldız Sarayı Kompleksi (İstanbul) 2015
- Bodrum Kalesi (Muğla) 2016
- Hacı Bayram Camii ve Çevresindeki Tarihî Alanlar (Ankara) 2016
- Sultan II. Beyazıd Han Külliyesi (Edirne) 2016
- Nuruosmaniye Külliyesi (İstanbul) 2016
- Malabadi Köprüsü (Diyarbakır) 2016
- Tuşpa/Van Kalesi, Van Tarihî Kenti ve Höyüğü(Van) 2016
- Kibyra Antik Kenti (Burdur) 2016
- Yivli Minare Camii (Antalya) 2016
- Assos Arkeolojik Alanı (Çanakkale) 2017
- Ayvalık Endüstriyel Peyzajı (Balıkesir) 2017
- İvriz Kültürel Peyzajı (Konya) 2017
- Priene Arkeolojik Alanı (Aydın) 2018
- Gaziantep Yeraltı Suyu Yapıları: Livas ve Kasteller (Gaziantep) 2018
- Erken Dönem Anadolu Türk Mirası: Danişmend Beyliği Başkenti Niksar (Tokat) 2018
- Justinian Köprüsü (Sakarya) 2018
- Sarıkaya Roma Hamamı (Yozgat) 2018
- Harput Tarihî Kenti (Elazığ) 2018
- İzmir Tarihî Liman Şehri (İzmir) 2020
- Koramaz Vadisi (Kayseri) 2020
- Zerzevan Kalesi ve Mithraeum (Diyarbakır) 2020
- Karatepe Aslantaş Arkeolojik Alanı (Osmaniye) 2020
- Beypazarı Tarihî Kenti (Ankara) 2020
- Mardin Midyat Çevresi (Tur Abdin) Geç Antik ve Orta Çağ Kilise-Manastırları (Mardin) 2021
Karma (Doğal ve Kültürel) Miraslar:
- Harşena Dağı ve Pontus Kralları Kaya Mezarları (Amasya) 2015
- Güllük Dağı-Termessos Milli Parkı (Antalya) 2000
- Kekova (Antalya) 2000
- Kemaliye Tarihî Kenti (Erzincan) 2021
Doğal Miras:
- Tuz Gölü Özel Doğa Koruma Alanı (Ankara-Konya-Aksaray) 2013
- Kızılırmak Deltası Kuş Cenneti (Samsun) 2016
- Ballıca Mağarası Tabiat Parkı (Tokat) 2019
UNESCO Dünya Mirası GEÇİCİ listesini dikkatlice incelediğimizde;
Antalya Karain Mağarası’nın 1994 yılında (34 yıl önce) Geçici listeye dahil edildiği ama henüz kalıcı listeye kabul edilecek (tüm listedekiler de dahil) bir çalışma gerçekleştiremediği, HARPUT’un 2018 yılında geçici listeye dahil edildiği ve ülkemizdeki KÜLTÜREL MİRASLAR GEÇİCİ liste sıralamasında 66. Sırada olduğu görülmektedir.
Burada dikkat kesilmesi gereken önemli konu şudur;
GEÇİCİ listedeki Kültürel Mirasların çoğu, İshakpaşa Sarayı (2000), Ahi Evran Türbesi (2014), Akdamar Kilisesi (2015), Malabadi Köprüsü(2016), Bodrum Kalesi (2016), Hacı Bayram Cami(2016) gibi tek VE lokal yapılardır. Yani İznik (2014) ve Harput (2018) gibi bütünsellik içermemektedir. Bu yapıların aslına uygun dönüşümleri, bütünsellik içeren Kültürel Miraslara göre daha kolaydır. Böyle olduğu halde geçen uzun yıllar zarfinda hala kalıcı listeye dahil edilmeleri mümkün olmamıştır.
Bir de konunun başka bir boyutu vardır.
Liverpool Limanı, 2004 yılında UNESCO Dünya Mirası geçici dahil edilmiş, şehrin ünlü limanlarını yenilemeye yönelik planlanan “Liverpool Waters “projesinin bölgenin otantik yapısına ve bütünlüğüne oldukça zarar verdiği gerekçesiyle liman risk listesine sokulmuş, nihayetinde İngiltere’deki bu liman şehri, global bir komite tarafindan şehirdeki yeni gelişmelerin kentin tarihi dokusuna çok fazla hasar verdiği, bölgenin olağanüstü evrensel değerini aksettiren özelliklerin geri dönülemez ölçüde kaybedildiği kanısıyla, UNESCO Dünya Mirası listesinden çıkarmıştır.
Hal böyle iken;
Eski Harput imarında meydan görünen şimdi ise sit alanı konumundaki bir alana üstelik Harput’un GEÇİCİ listeye dahil tarihinden sonra Diyanet Külliyesi’nin yapılmasının, Harput’un kalıcı listeye girme konusunda bir risk oluşturduğunun, bu yeni yapının kentin tarihi dokusuna zarar verdiğinin farkında mıyız?
Eski medeniyetlerden kalma yapıların (kilise, manastır, hamam, çeşme, okul, yol vbg) bilinçli olarak yok edilmesinin kentin olağanüstü evrensel değerini aksettiren özelliklerini geri dönülmez ölçüde yok ettiğini görüyor muyuz?
Bu işin popilist söylemlerden öte, hadiseyi evrensel bakış açısıyla değerlendirip, bilimsel veriler ışığında uzman kuruluşlar ve kişilerle iş birliği içinde değerlendirilecek ve gerçekleştirilecek bir insanlık projesi olduğunun bilincinde miyiz?
Eğer bilincindeysek, Sizce:
Harput UNESCO Dünya Kültür Mirası Kalıcı Listesine Girebilir mi?
